Adeta bir yarışın bitip kazanıldığı, beklenene ulaşıldığı, kavuşulduğu, arzu edilen şeylerin gerçekleştiği zamanlardaki sevinç, iç huzur, tatmin olma gibi duyguların doyum noktasına ulaşması gibi; bayramlar da işte bu anlardaki kutlu zaman dilimlerinden biridir.
İslam'ın beş şartından biri olan oruç tutmayı tamamlamış insanlar için imanlarından mutmain ve tatmin olmanın farklı sevinç gösterisi zamanıdır. Yaşama sevincinin zirve yaptığı ve sevince gark olmanın adıdır.
Aslında bayramlar, bu dünya geçici olduğu için asıl kalınacak öbür âleme de önemli bir işaret olan gün ve gecelerdir. Bu dünyada Rabbimiz bize orucu emretti, biz de yerine getirdik. 'Aferin size' denir gibi bir tatlı andır, anlardır. Bayramların asıl bize verdiği mesaj da aynen bunun gibi fakat bundan çok çok farklı, kalıcı, değerli olan esas bayramdır. Bu da öbür alemde hesapların görüldükten sonra "buyrun cennete" denildiği andır. Buradaki bayramlar, bir bakıma egzersizler gibidir. "Size emredileni yaptınız, şimdi bayramı hak ettiniz" denildiği gibi, o ince hesapta da her şey, tek tek gözden geçirilecek ve neticesinde "buyurun esas bayramınıza" şeklindeki hitabı duyabilmek ve bunu hak edebilmek, şu anda yaşadığımız geçici dünya hayatındaki ciddi gayretlerimize bağlıdır.
Alvarlı Efe hazretlerinin dediği gibi;
Cân bula cânânını
Bayram o bayram ola
Kul bula sultânını
Bayram o bayram ola
Bu gerçek bayramı bulma, Hakkı bulma, onu sevme, onu dinlemeye bağlıdır. Bu bulma, bir bakıma çok kolaydır. Yaşarken O'nun (cc) yolunda olma, O'nu (cc) anlama, O'nu (cc) bilme, O'nun (cc) dediklerini yerine getirme kafidir. Bütün bunların karşılığında da yine onun vadettiklerine kavuşma söz konusudur.
Bir bakıma da zordur. Bunları engelleyici, nefis ve şeytan karşısında iradesini kullanarak yoldan sapmama, değişik imtihanları başarıyla atlatma, ciddi bir gayret ve ciddi bir devamlılık ister. Arada bazı kopukluklar ve o kazalar olsa da yine esas hedefe yürüyebilme, duruşunu devam ettirebilme, bu menfi puanları siler ve arzulanana ulaşılır.