Tasavvuf, kendi özü itibariyle, felsefeye de, onun çocuğu olan "pozitivist kafa"ya da sığmaz. Doğrusu, "illiyet - kozalite" dedikleri, sebeb ve sonuç arasındaki tek el ve "değişmez" münasebet, bugün fizik ilminde bile geçerliliğini kaybetmiş, hakikat denizinin ancak kabuk tarafına âit bir durum olsa gerek. Ruh sözkonusu olunca aynı ânın tekrarı caiz olmaz; "aynı suda iki kere yıkanılmaz" hikmeti, esasen bu hakikati dile getirmekte ve bu sırra yaklaşım yolu açmaktadır.

Netice itinariyle, tasavvuf, felsefe olmadığı gibi, herhangi bir mistik usûlü, yahut nefs tezkiyesi (yoga) yolu da değildir. O şeriatle başlar ki, İslâm'ın iç oluş ve batınî eriş rejimi olduğu söylenmiştir. Bu ancak "kendi kendine benzer" hikmetin üzerinde duracağız...