Aydınlanma Felsefesi sadece "kanunları" değil "zamanı da" laikleştirmenin adı; hiçbir kutsala tahammül edememenin sonuçları zaman algısında da etkili oldu ve nihayet zaman, "verilen" değil "tabiatın" üretilen bir değeri haline sokuldu. Newton'un "dinamik zaman" teorisi zaman ile Allah arasındaki tüm bağları kesmenin adıydı. "Dinamik zaman" yaratılan değil sadece akan, kendi başına var olan bir zaman. Zaman yaratılmış bir olgu değilse içini doldurmak ta insana kalacaktı. İnsan, "Zamana Hükmetme" hezeyanına kapıldı; "egemenlik insanındır" naraları attı ama zamanla anladı ki zamana hükmedemiyor, kontrol altına alamıyor, aksine zaman silip süpürüyor onu. Bu sefer çareyi "hippilikte" aradı, kendini "zamanın kollarına" bıraktı. Ama hey-hat... Zaman, yine galip geldi; istediği gibi oynadı insanla. Kötümserliğe kapıldı; "tabiat yaratır, zaman yok eder" diyerek zamanı yok edici gördü, "yaşarız ve ölürüz" dedi ve iyice hayvanlaştı. Amaçtan, idealden soyutlandı. Sonuç: Hüsran.