12 Eylül öncesinin o mahşerî ikliminde, babam çok iş aradı. Bulabildiği her işde, çok kısa süre barınabildi; ya işe ayak uyduramadı, ya parasını alamadı.

Bir gün eve geldiğinde sevinçliydi. İyi bir adamın yanında iyi bir iş bulmuştu. Adam onu görür görmez işe almış, üstelik diğer işçilerinin üstünde "ustabaşı" yapmıştı.

Adamın adı Agop'tu. Bir Ermeni'ydi. Bunu duyunca ruhumda bir "ıraklık" hissetmiştim; ama "olumsuzluk" değil. Zirâ babamın, ömür boyu mesleği olacak ve sayesinde bize bakacak zenaatini o adamdan öğreneceğini, bilmeden sezmiştim.

Yaşım, beş veya altıydı. Sanırım "Ermeni" kelimesini ilk o çağımda işittim.

***

Çocukluğumda semtimizde "Serkis" adında bir Ermeni daha tanıdım. Zengin bir Trakyalı ihtiyarın kâhyasıydı. Yalnızdı, belki kimsesi yoktu. Hatırladığım kadarıyla gayet içine kapanık, kimseyle pek münasebeti olmayan biriydi.

Onunla hiçbir temasımız olmadı. "Bir Ermeni" olduğunu aramızda fısıldaşır, çekinir, yabancı bilirdik. Çok geçmeden de ortadan kayboldu!..

***

Yine çocukluk yıllarımda Kürt çocuklarının şöyle bir tekerlemesini hatırlarım:

"Ermeni, Ermeni

İstemeden vermeli!"

Benim mana dünyamda henüz bir "Ermeni" kavramı oluşmamış olduğu için, onların, sanırım büyüklerinden öğrendikleri bu tekerlemenin mânâsını düşünemezdim.

***

Tahminimce, "Ermeni" kavramının kafamda oluşmaya başladığı dönem, ortaokul yıllarım oldu.

Biz hatırlamasak da hocalarımız, üzerinden sadece birkaç yıl geçmiş olan 12 Eylül öncesi dönemini çok iyi hatırlarlardı. Zaman zaman o korkunç, karanlık günleri, ibret olsun diye bize de anlatırlardı. Bir keresinde Erzurumlu bir hocamız şöyle anlatmıştı:

- Biz Sağ - Sol diye birbirimizi boğazlardık. Sonra bir ortaya çıktı ki, Sağın arkasında da, Solun arkasında da Ermeniler var. İkisine de Ermeniler silah veriyor.

Onu can kulağıyla dinleyen biz ortaokul talebelerinin ruhunda oluşan imajı tahmin edebilirsiniz:

- Vay alçaklar!

***

"Ermeni" giderek benim için, 'karanlık, korkunç, Türk düşmanı, bütün kötülüklerin ana kucağı' gibi bir mefhuma dönüşmeye başladı.

İnkılâp Tarihi dersinde Ermeniler'in tarihî kötülüklerini okuyorduk. Bizi o yaşımızda dehşete düşüren ASALA eylemlerini işitiyorduk. Ermeniler'in ne melûn varlıklar olduğunu her gün televizyonda dinliyor, çevrede duyuyorduk.

Tam o günlerde PKK çıkmıştı. Yeni bir dehşet dalgası... Devletimiz onun da arkasında Ermeniler olduğundan emindi. Öldürülen militanların "sünnetsiz" çıktığı söyleniyordu. Bu dehşetin sahipleri Müslüman olacak değil ya, elbet "Ermeni" idi.

Artık "Ermeni" kafamdaki en büyük hakaret kelimesiydi. Devletin ve milletin aleyhindeki her şey Ermeni'ydi. Her eylem, gösteri, her protesto, her eleştiri, hep "Ermeni"...

***

Bu hâl onyedi, onsekizime kadar sürdü. Gittikçe hadiselerin bana anlatılmayan sebeplerini öğrenmeye başladım. Necip Fazıl'ın "Tarih Boyunca Büyük Mazlumları"nı okudum. "İttihat ve Terakki Cinayetleri" başlığı altında, İttihatçıların Ermenilere yaptıklarını ve Ermeni komitecilerin Türklere yaptıklarını okudum.

Gördüm ki, Ermeni ve Rum düşmanlığından ibaret bir iç ve dış politika, koca bir palavradan, dev bir istimnâdan, haşmetli bir kendi kendini kandırmadan başka bir şey değil...

Niçin Ermeni ve Rum düşmanlığı? Niçin İngiliz ve Fransız değil? Ermeni ve Rumlar güyâ bize tarihten gelen bir düşmanlık içindeyken, onları üstümüze kışkırtan İngiliz ve Fransızlar nasıl dostumuz olabiliyor? Bu ucuzluk, bu ucuz kahramanlık, bu gözbağcılık, ne büyük bir safsatanın ürünü!

Şunu açıkça ifade etmek istiyorum: Dünyayı anlamaya başladıkça, bana "istemeden...