Historia kultury europejskiej XX wieku oferuje niewiele spotkań tak fascynujących i nieprawdopodobnych jak to między Carlem Gustavem Jungiem, szwajcarskim psychiatrą i twórcą psychologii analitycznej, a Wolfgangiem Paulim, austriackim fizykiem teoretycznym, jednym z ojców mechaniki kwantowej. Ich współpraca, która rozpoczęła się w 1932 roku i trwała ponad dwadzieścia lat, stanowi jedną z najśmielszych eksploracji pogranicza psychologii i fizyki.

Ta niezwykła współpraca miała miejsce w szczególnie dramatycznym okresie. Powstała w latach trzydziestych, kiedy Europa przechodziła głęboki kryzys: Wielka Wojna pozostawiła po sobie ciężkie dziedzictwo niepokoju. Kolejne wydarzenie, II wojna światowa, zapowiadały już polityczne i kulturowe wstrząsy. Klimat intelektualny był jednak jednym z najbardziej płodnych w historii Europy: nowe idee rewolucjonizowały fizykę, filozofię i psychologię. Jung kierował grupą naukowców i terapeutów w Zurychu. Poszukiwał psychologii głębi, która byłaby w stanie wyjaśnić wielkie mity, religie i symbole ludzkości. Pauli również przebywa w Zurychu, w Instytucie Fizyki, po tym jak w 1925 roku przyczynił się do sformułowania zasady wykluczenia, która nosi jego imię. Zasada ta rewolucjonizuje fizykę atomową.

Jung jest zafascynowany nauką, ale dostrzega jej ograniczenia, zwłaszcza w redukowaniu rzeczywistości do tego, co można zmierzyć. Pauli, człowiek o rygorystycznym podejściu naukowym, ale z niespokojnym duchem, przechodzi głęboki kryzys osobisty po śmierci matki i rozpadzie małżeństwa. W 1932 roku zwraca się więc do Junga o pomoc psychoterapeutyczną. Spotkanie to zapoczątkowuje zaskakujący dialog , w połowie terapeutyczny, w połowie filozoficzny. Pozostało po nim ponad osiemset listów, opublikowanych wiele lat później i dziś czytanych jako wyjątkowe wydarzenie historyczne.

Jung dostrzegł w Paulim wyjątkowego rozmówcę. Pauli był przyjacielem i współpracownikiem Einsteina, Bohra i Heisenberga, a w 1945 roku otrzymał Nagrodę Nobla. Jednak jego naukowa jasność umysłu nie wykluczała wrażliwości na tematy związane z nieświadomością, symboliką i snami. W rzeczywistości Pauli stymulował Junga swoimi snami: wizjami pełnymi archetypicznych symboli, mandali, postaci alchemicznych. Pauli śnił o „świecie cieni" zamieszkanym przez tajemnicze zwierzęta, koła i krzyże – obrazy, które Jung interpretował jako znaki poszukiwania równowagi między przeciwieństwami, między racjonalnością naukową a instynktem duchowym.

Na tej podstawie powstaje teoria synchroniczności, koncepcja, którą Jung rozwija w latach czterdziestych i po raz pierwszy w pełni definiuje w 1952 roku w słynnym eseju napisanym wspólnie z Paulim: „Synchroniczność jako zasada połączeń bezprzyczynowych". Synchroniczność opisuje „znaczący zbieg okoliczności" między zjawiskami psychicznymi i fizycznymi, wydarzeniami powiązanymi nie przez przyczyny materialne, ale przez wspólne znaczenia. Jest to teoria, która ośmiela się podważyć dogmat klasycznej przyczynowości, filar, na którym opierała się nowoczesna nauka od czasów Newtona.

W 1948 roku, w słynnym „Klubie Psychologicznym" Junga w Küsnacht, Pauli przedstawił swoje idee przed zgromadzoną publicznością: „Być może istnieje poziom, na którym materia i umysł są dwoma obliczami tej samej rzeczywistości". Jest to idea, która wyprzedza wiele współczesnych debat na temat neuronauki, pochodzenia świadomości i granic wiedzy naukowej.

Współpraca Junga i Pauliego pozostawiła po sobie głębokie dziedzictwo. Zainspirowała takich uczonych, jak Marie-Louise von Franz, psycholog analityczna i współpracowniczka Junga, oraz fizyków, takich jak David Bohm. Teoria zbiorowej nieświadomości sformułowana przez Junga oraz tajemnice...