De geschiedenis van de Europese cultuur van de twintigste eeuw biedt weinig ontmoetingen die zo fascinerend en onwaarschijnlijk zijn als die tussen Carl Gustav Jung, Zwitsers psychiater en grondlegger van de analytische psychologie, en Wolfgang Pauli, Oostenrijks theoretisch natuurkundige en een van de grondleggers van de kwantummechanica. Hun samenwerking, die in 1932 begon en meer dan twintig jaar duurde, vormt een van de meest gewaagde verkenningen van het grensgebied tussen psychologie en natuurkunde.

Deze bijzondere samenwerking vond plaats in een bijzonder dramatische periode. De samenwerking ontstond in de jaren dertig, toen Europa een diepe crisis doormaakte: de Eerste Wereldoorlog had een zware erfenis van onrust achtergelaten. De volgende gebeurtenis, de Tweede Wereldoorlog, werd al aangekondigd door politieke en culturele omwentelingen. Het intellectuele klimaat was echter een van de vruchtbaarste in de Europese geschiedenis: nieuwe ideeën overspoelden de natuurkunde, de filosofie en de psychologie. Jung leidde een groep wetenschappers en therapeuten in Zürich. Hij zocht naar een dieptepsychologie die de grote mythen, religies en symbolen van de mensheid kon verklaren. Pauli is ook in Zürich, aan het Instituut voor Natuurkunde, nadat hij in 1925 heeft bijgedragen aan het uitsluitingsprincipe dat zijn naam draagt. Dit principe zorgt voor een revolutie in de atoomfysica.

Jung is gefascineerd door de wetenschap, maar ziet ook de beperkingen ervan, vooral in het reduceren van de werkelijkheid tot wat meetbaar is. Pauli, een man van de exacte wetenschap maar met een onrustige geest, maakt een diepe persoonlijke crisis door na de dood van zijn moeder en het mislukken van zijn huwelijk. In 1932 wendt hij zich daarom tot Jung voor psychotherapeutische hulp. Deze ontmoeting luidt een verrassende dialoog in, die deels therapeutisch en deels filosofisch is ( ). Van deze dialoog zijn meer dan achthonderd brieven bewaard gebleven, die jaren later zijn gepubliceerd en vandaag de dag worden gelezen als een unieke historische gebeurtenis.

Jung herkent in Pauli een uitzonderlijke gesprekspartner. Pauli is vriend en collega van Einstein, Bohr en Heisenberg en ontvangt in 1945 de Nobelprijs. Zijn wetenschappelijke helderheid sluit echter een gevoeligheid voor thema's als het onbewuste, symboliek en dromen niet uit. Pauli stimuleert Jung met zijn dromen: visioenen vol archetypische symbolen, mandala's en alchemistische figuren. Pauli droomt van een 'schaduwwereld' bevolkt door mysterieuze dieren, wielen en kruisen – beelden die Jung interpreteert als tekenen van een zoektocht naar evenwicht tussen tegenstellingen, tussen wetenschappelijke rationaliteit en spirituele instincten.

Op basis hiervan ontstaat de theorie van de synchroniciteit, een concept dat Jung in de jaren veertig ontwikkelt en voor het eerst volledig definieert in 1952, in het beroemde essay dat hij samen met Pauli schreef: 'Synchroniciteit als principe van acausale verbanden'. Synchroniciteit beschrijft de 'betekenisvolle samenloop' van psychische gebeurtenissen en fysieke verschijnselen, gebeurtenissen die niet door materiële oorzaken met elkaar verbonden zijn, maar door gedeelde betekenissen. Het is een theorie die het dogma van de klassieke causaliteit, de pijler waarop de moderne wetenschap sinds Newton rustte, in twijfel durft te trekken.

In 1948, in Jungs beroemde "Psychologische Club" in Küsnacht, presenteerde Pauli zijn ideeën voor een aandachtig publiek: "Er is misschien een niveau waarop materie en geest twee gezichten van dezelfde werkelijkheid zijn". Het is een idee dat vooruitloopt op veel hedendaagse discussies over neurowetenschappen, de oorsprong van het...