Η συνάντηση μεταξύ της φιλοσοφίας Ζεν και της κβαντικής φυσικής δεν είναι απλώς μια περίεργη σύγκλιση Ανατολής και Δύσης, πνευματικότητας και επιστήμης. Αντίθετα, είναι μια ευκαιρία για έναν βαθύ διάλογο μεταξύ δύο κοσμοθεωριών που, αν και γεννήθηκαν σε ριζικά διαφορετικά πλαίσια, έχουν καταλήξει να αμφισβητούν, η καθεμία με τον δικό της τρόπο, τα ίδια θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με την πραγματικότητα, την αντίληψη και τη συνείδηση.

Ο μοναχός Ζεν περπατά στους κήπους του Κιότο. Ο φυσικός περιπλανιέται ανήσυχος στα εργαστήρια της Γενεύης. Και οι δύο αναζητούν απαντήσεις, και οι δύο αγκαλιάζουν το μυστήριο. Ο δάσκαλος Eihei Dōgen, τον 13ο αιώνα, γράφει στο "Shōbōgenzō" του ότι "ο Δρόμος είναι θεμελιωδώς τέλειος και διεισδύει στο σύνολο. Αλλά ποιος την αναγνωρίζει;" Λίγους αιώνες αργότερα, ο Niels Bohr, από τους εμπνευστές της κβαντικής φυσικής, δηλώνει: "Όποιος δεν εκπλήσσεται από την κβαντική θεωρία, δεν την έχει πραγματικά κατανοήσει". Μια πανομοιότυπη επιτακτική ανάγκη αναδύεται σε αυτές τις δύο προτάσεις: η πραγματικότητα δεν είναι ποτέ αυτό που φαίνεται με την πρώτη ματιά. Τα φαινόμενα προδίδουν, η αλήθεια κρύβεται κάτω από το πέπλο της συνήθειας.

Η φιλοσοφία Ζεν καλλιεργεί την τέχνη του παράδοξου. Το kōan της καταρρίπτει τη συνηθισμένη λογική και ανοίγει ματιές στη σιωπή. Η κβαντική φυσική μιλάει τη γλώσσα των πειραμάτων που έρχονται σε αντίθεση με την κοινή λογική. Το 1927, στο Solvay, ο Αϊνστάιν προκαλεί τον Μπορ: "Ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν". Αλλά η πραγματικότητα απαντά με το απρόβλεπτο των σωματιδίων, με το μυστήριο του παρατηρητή που αλλάζει τον παρατηρούμενο κόσμο. Τα εργαστήρια γίνονται ναοί, ο διαλογισμός μοιάζει με ταξίδι στο αόρατο.

Υπάρχει ένα λεπτό νήμα που συνδέει, πέρα από αιώνες και πολιτισμούς, το μοναστήρι Ζεν και το επιστημονικό εργαστήριο. Και τα δύο γιορτάζουν την αβεβαιότητα. Και τα δύο αμφισβητούν το δόγμα. Το Ζεν προσκαλεί κάποιον να εγκαταλείψει τις λέξεις και να ζήσει με την άμεση εμπειρία. Η κβαντική φυσική ξεσκεπάζει την ακαμψία των κατηγοριών και δείχνει ότι το άτομο, ο χρόνος, ακόμη και ο χώρος, δεν είναι απόλυτοι, αλλά εμφανίζονται μεταβλητοί και σχετικοί.

Ο Χάιζενμπεργκ, πατέρας της αρχής της αβεβαιότητας, βρήκε παρηγοριά στις ανατολικές αναγνώσεις. Ο Schrödinger διάβαζε τις ινδικές Ουπανισάδες και διαλογιζόταν πάνω στην έννοια της ενότητας. Ο φυσικός Fritjof Capra, ταξιδεύοντας τη δεκαετία του 1970 μεταξύ Ινδίας και Αμερικής, έγραψε το "Τάο της Φυσικής" και μιλάει για έναν κοσμικό χορό που αγκαλιάζει σωματίδια και διαλογιστές, επιστήμονες και μοναχούς.

Σήμερα, ο διάλογος δεν περιορίζεται στα βιβλία. Οι ναοί Ζεν της Δύσης φιλοξενούν επιστήμονες που αποσύρονται. Τα εργαστήρια των συνόρων προσκαλούν φιλοσόφους και διαλογιστές. Στη Γενεύη, στο CERN, τα ερωτήματα για την προέλευση του σύμπαντος διαπλέκονται με διλήμματα που θυμίζουν διαλογισμό Ζεν: ποιος παρατηρεί, ποιος παρατηρείται;

Αυτή είναι η ιστορία ενός σιωπηλού αλλά ισχυρού διαλόγου. Είναι η ιστορία ανδρών και γυναικών που τόλμησαν να σκεφτούν το αόρατο, να αμφισβητήσουν το απόλυτο και να καλωσορίσουν την αβεβαιότητα. Η φιλοσοφία ζεν και η κβαντική φυσική, η καθεμία με τον τρόπο της, είναι δύο κλειδιά για να ανοίξει η ίδια πόρτα. Πίσω από αυτό το κατώφλι, το κενό δεν είναι απουσία, αλλά άπειρες δυνατότητες. Η πραγματικότητα δεν είναι μία, αλλά πολλαπλή. Η έκπληξη γίνεται μέθοδος και η απλότητα αποκαλύπτεται ως το πιο δύσκολο επίτευγμα.