Eeuwenlang werd wetenschap gedomineerd door mannen. Niet vanwege een gebrek aan talent of intuïtie bij vrouwen, maar vanwege sociale en culturele structuren die hen systematisch hebben uitgesloten. Dit fenomeen is vooral duidelijk in de geschiedenis van de natuurkunde, en nog duidelijker in de ontwikkeling van de kwantumtheorie. Wat zou er van de moderne wetenschap geworden zijn als de namen van deze vrouwen erkend waren als gelijkwaardig aan die van hun mannelijke collega's? Dit is een vraag die onze tijd niet langer kan negeren.

Een emblematisch voorbeeld van deze historische onzichtbaarheid is het verhaal van Lise Meitner, een buitengewone natuurkundige die bijdroeg aan de ontdekking van kernsplijting. Het was 1938 toen Otto Hahn, haar jarenlange collega, als enige de eer kreeg voor deze ontdekking en vervolgens de Nobelprijs won. Lise Meitner daarentegen werd verbannen naar de marge van de wetenschappelijke geschiedenis, ondanks haar fundamentele berekeningen die het mogelijk maakten om het splijtingsproces te begrijpen. "Een geest die nooit zijn helderheid verloor", zo beschreef Albert Einstein haar, maar dit was niet genoeg om haar erkenning te geven. Lise Meitner, die Joods was en Nazi-Duitsland moest ontvluchten, voerde haar werk uit in een omgeving die vijandig stond tegenover zowel haar geslacht als haar identiteit.

Het verhaal van deze vrouwen is niet alleen wetenschappelijk, maar ook diep cultureel. Zelfs in de wereld van de literatuur is het onderwerp van de onzichtbaarheid van vrouwen in intellectuele beroepen krachtig aan de orde gesteld. Virginia Woolf dacht in haar beroemde essay 'A Room of One's Own' (1929) na over wat een jonge vrouw van Shakespeares genie had kunnen maken als ze in zijn tijd had geleefd. Woolf stelde zich voor dat deze figuur, 'Judith Shakespeare', nooit de kans zou hebben gehad om zich te ontpoppen. Hetzelfde beeld is perfect van toepassing op de wetenschap: hoeveel vrouwen hebben het genie en de helderheid van een Marie Curie, maar nooit toegang gehad tot de middelen, laboratoria of samenwerkingsnetwerken die nodig waren om zich te uiten?

Het geval van de kwantumtheorie is bijzonder interessant. Deze tak van de natuurkunde, die ons begrip van de subatomaire wereld heeft veranderd, ontwikkelde zich dankzij een gemeenschap van briljante geesten, waaronder veel vrouwen. Er zijn echter maar een paar namen in het historische verhaal blijven staan. Een van deze namen is die van Maria Goeppert Mayer, de tweede vrouw in de geschiedenis die een Nobelprijs voor Natuurkunde won (1963), voor haar model van de atoomkern. Jarenlang werkte Maria onder precaire omstandigheden, vaak zonder voldoende salaris, beperkt door vooroordelen tegen vrouwelijke 'vrouwen van wetenschappers'. Toch was haar bijdrage van fundamenteel belang voor de moderne fysica.

Naast individuele voorbeelden is er ook een bredere reflectie op het 'waarom' van deze onzichtbaarheid. Historisch gezien werd onderzoek van vrouwen gepubliceerd onder de naam van hun echtgenoot of mannelijke collega's, waardoor het moeilijk was om hun echte bijdrage te identificeren. In veel gevallen werd vrouwen zelfs de toegang tot universiteiten of laboratoria ontzegd. Een symbolisch voorbeeld is dat van de Royal Society of London, een van de meest prestigieuze wetenschappelijke instellingen in de wereld, die pas in 1945, bijna drie eeuwen na haar oprichting, de eerste vrouw als lid accepteerde.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel van deze vrouwen een marginale plaats hebben gevonden, zelfs in het populaire en academische geheugen. Zelfs vandaag de dag blijven hun verhalen vaak onbekend. Toch blijft hun werk de manier waarop wij de wereld zien diepgaand...