Elke dag nemen we de wereld waar met onze zintuigen. We zien voorwerpen, horen geluiden, raken oppervlakken aan. Het lijkt allemaal zo direct en 'concreet'! Maar is dit echt de realiteit? Of navigeren we slechts door een klein deel van een universum dat uit meerdere niveaus bestaat, zichtbaar en onzichtbaar? Moderne en oude kennis, natuurkundig en metafysisch, nodigt ons uit om na te denken over deze eeuwige vraag.

Onze alledaagse ervaring beperkt vaak ons begrip. We zijn gewend om de wereld alleen te herkennen aan wat we kunnen zien, aanraken of meten. Onder het oppervlak van deze 'normale' waarneming bestaan echter vele andere werkelijkheden. Fysieke realiteiten, die zich aan onze zintuigen onttrekken, bestaan naast metafysische dimensies, beladen met betekenis en mysterie. Denk aan de macrokosmos en de microkosmos: twee uitersten waarin ons dagelijks leven oplost in bijna onbegrijpelijke schalen van grootte.

In het fysieke rijk openbaart het universum zich in gelaagde niveaus van realiteit. Op kosmisch niveau kunnen we slechts een glimp opvangen van de immensiteit. Het deel dat we kunnen 'zien' vertegenwoordigt slechts 5% van het hele bekende universum. Op macroscopisch niveau lijkt wat we waarnemen, onze werkelijkheid, concreet. Maar zelfs een eenvoudig object, zoals een stoel, verbergt een heel andere waarheid. Op subatomaire schaal worden we geconfronteerd met een universum van deeltjes die tegenintuïtieve natuurkundige wetten volgen. Kwantumverstrengelingsexperimenten laten zien hoe twee deeltjes op subatomair niveau ogenblikkelijk over grote afstanden met elkaar verbonden kunnen zijn, alsof ze het concept van ruimte en tijd negeren. Albert Einstein en Niels Bohr waren de eersten die de fundamenten van ons idee van de werkelijkheid aan het wankelen brachten door te proberen de beroemde vraag te beantwoorden: "Bestaat de maan als niemand kijkt?".

Naast de fysieke niveaus strekt het raadsel van de metafysica zich uit. De metafysica onderzoekt wat niet onmiddellijk waarneembaar is en stelt de essentie van het zijn in vraag. De oude Grieken, zoals Plato, stelden zich een wereld van 'ideeën' voor, perfect en onveranderlijk, waar de materiële wereld slechts een zwakke kopie van was. We herinneren ons allemaal de allegorie van de grot: geketende mensen zagen alleen maar schaduwen op de wanden en zagen nooit het directe licht van de ware zon.

We vinden ook verwante concepten in Oosterse filosofieën. De 'sluier van Māyā' uit de Indiase traditie beschrijft de fenomenale wereld als een illusie die de ware essentie van de werkelijkheid versluiert. Religies, mystiek en spiritualiteit daarentegen interpreteren deze onzichtbare dimensie als een plaats waar de ziel of het 'zelf' zich verbindt met het transcendente.

Maar hoe kunnen we onderscheid maken tussen wat fysisch is en wat metafysisch is? Deze vraag leidt ons naar een van de meest diepgaande vragen in de geschiedenis van de filosofie: wat is werkelijkheid?

Oude Griekse denkers, zoals Aristoteles, probeerden de wereld te verdelen in substantie en toeval. Substantie is wat op zichzelf bestaat, toeval is wat bestaat in relatie tot iets anders. Hun onderzoek legde de basis voor duizenden jaren speculatie.

Vandaag de dag blijven wetenschappers, net als filosofen, zichzelf in vraag stellen. De moderne natuurkunde heeft bijvoorbeeld de klassieke ontologie gecombineerd met cognitief relativisme. Volgens Werner Heisenberg, de vader van het onzekerheidsprincipe, wijzigt de waarneming zelf het waargenomen object. Met andere woorden, we kunnen de werkelijkheid nooit op een 'zuivere' manier kennen. Wat we waarnemen is altijd een reflectie van onze betrokkenheid bij het cognitieve...