Kwantumfysica is zonder enige twijfel een van de meest fascinerende en controversiële disciplines van onze tijd. Hoewel velen er wel eens van gehoord hebben, begrijpen maar weinigen echt hoe revolutionair het is. Er is één aspect van de kwantumfysica dat zelden wordt besproken, een kant die veel wetenschappers met een materialistisch wereldbeeld liever negeren of bagatelliseren: de metafysische implicaties.

Maar wat is metafysica? Deze term, die vaak wordt geassocieerd met iets esoterisch, heeft stevige wortels in de westerse filosofie. Voor Aristoteles betekende 'metafysica' de studie van het zijn als zodanig, de zoektocht naar de uiteindelijke oorzaken van de werkelijkheid. Het gaat dus niet om abstracte speculaties, maar om fundamentele vragen: wat is de wereld? Wat betekent het om te 'bestaan'?

Vandaag de dag dwingt de kwantumfysica ons om deze vragen opnieuw te bekijken in een nieuwe en verbijsterende context.

Aan de basis van de kwantumfysica ligt een verrassende ontdekking: de wereld gedraagt zich, wanneer deze op subatomaire schaal wordt waargenomen, niet zoals we zouden verwachten. Subatomaire deeltjes - elektronen, fotonen en andere fundamentele eenheden - lijken te leven in een onvoorspelbare dans, waar onzekerheid en waarschijnlijkheid heersen. De centrale vergelijking van de kwantumtheorie, de Schrödingervergelijking, beschrijft deze dans als een golf van waarschijnlijkheid. Deeltjes, die we ons voorstellen als vaste lichaampjes, zijn dat in werkelijkheid niet. Elk deeltje heeft 'de waarschijnlijkheid' om te bestaan of, beter gezegd, kan potentieel in een oneindig aantal 'opeenvolgende' toestanden verkeren, maar niet in een definitieve toestand. Wanneer verandert deze situatie?

Waarschijnlijkheidsgolven lijken alleen 'in te storten' als ze worden waargenomen. Met andere woorden, wat er gebeurt in de kwantumwereld hangt af van de tussenkomst van een waarnemer. Het deeltje wordt pas een corpusculair als gevolg van een waarneming. Max Planck, een van de vaders van de kwantumfysica, realiseerde zich dit vanaf het allereerste begin. In 1931 verklaarde hij:

"Ik beschouw bewustzijn als fundamenteel. Ik beschouw materie als afgeleid van bewustzijn."

Een emblematisch experiment in de kwantumfysica is dat van de dubbele spleet. Stel je voor dat je deeltjes - zoals elektronen - naar een scherm met twee spleten schiet. Als je niet observeert wat er gebeurt, creëren de deeltjes een interferentiepatroon, dat wil zeggen dat ze zich gedragen als over elkaar heen liggende golven. Maar als je observeert door welke spleet elk deeltje gaat, verandert het patroon: de deeltjes gedragen zich als vaste objecten en niet langer als golven.

Dit experiment, voor het eerst uitgevoerd door Thomas Young in de 19e eeuw en vervolgens opnieuw geïnterpreteerd in een kwantumtoets, laat je sprakeloos achter. Hoe kan een observatie het gedrag van een deeltje veranderen?

Als het wetenschappelijk materialisme beweert dat de waarnemer een rol speelt in de werkelijkheid, is dat niet alleen ketters; het is een bedreiging voor al zijn zekerheden. De materialistische wetenschap ziet het universum namelijk als iets afgescheidens, 'daarbuiten', onafhankelijk van elke interactie met levende wezens. Het idee dat de waarnemer een integraal onderdeel is van het kwantumproces opent de deur naar diep metafysische reflecties: welke rol speelt bewustzijn in het universum? Dit brengt bewustzijn - de aanwezigheid van een bewuste waarnemer - terug naar de kern van het fenomeen.

Een andere intrigerende implicatie van de kwantumfysica is de 'vele werelden'-hypothese. Volgens deze theorie, voorgesteld door Hugh Everett in 1957, 'bifurceert' het universum in...