Het nationalisme beheerst sinds twee eeuwen het Europese politieke denken. Het is een onderwerp waarbij iedereen zich betrokken voelt en waarover iedereen een mening heeft. Het leidt tot hevige debatten en geschillen in de samenleving. Vaak worden begrippen als "natie" en "nationalisme" daarbij in tegenstrijdige en uiteenlopende betekenissen gebruikt en met een gebrekkige kennis over de cultuurhistorische achtergronden. Joep Leerssen zet in dit hoorcollege de zaken op een rij.



Wat is de oorsprong van het huidige statensysteem in Europa en in hoeverre weerspiegelt dat statensysteem onderliggende nationale identiteiten? Is de natie een politiek, cultureel of etnisch begrip? Wanneer is het nationalisme ontstaan als politiek programma en welke invloed heeft het op de Europese geschiedenis uitgeoefend? Wat kan de geschiedenis ons leren voor onze hedendaagse conflicten over burgerschap, cultuur en identiteit?



Inhoud

College 1. Wat is een vaderland, waar ligt het en sinds wanneer?

H1. Inleiding: volk en vrijheid

H2. Nationalisme: één natie per staat, één staat per natie

H3. Grenzen tussen samenlevingen, verschillen tussen culturen



College 2. Het begin van de moderne staat

H4. Middeleeuwse rijken en hun gebieden

H5. De koningsmacht als centraliserend element

H6. Van rijk naar staat: Lodewijk XIV en de grenzen van Frankrijk



College 3. De natie aan de macht, de natie aan het woord

H7. De staat als contract: de ontwikkeling van het Verlichtingspatriottisme

H8. De burgerij als 'natie' en de Franse Revolutie

H9. Weg met de tradities? Verzet tegen de eenheidsmoderniteit



College 4. De schaduw van Napoleon en de geboorte van het nationalisme

H10. Voorgeschiedenis: karakter, volksaard en cultuur

H11. Herder en de cultivering van de eigen nationaliteit

H12. Fichte: de natie als historisch continu feit en moreel imperatief



College 5. De negentiende-eeuwse natiestaat: eenwording en eenvormigheid

H13. Volkssoevereiniteit en centralisme

H14. De staat en zijn cultuurpolitiek

H15. 'Eenheid, recht en vrijheid': Duitsland en Italië



College 6. Cultuur en geopolitiek: de herverkaveling van de keizerrijken

H16. Nationalisme als separatisme

H17. Etnicisme: taal en taalgebied, natie en staatsgrenzen

H18. Irredentisme: Italië en Griekenland



College 7. Rassendenken en etnisch nationalisme: 1845-1945

H19. Rassendenken en de invloed van Gobineau

H20. Degeneratie, regeneratie

H21. Een sterke man voor een sterk volk: eugenetica en totalitarisme



College 8. Postnationalisme: de twintigste eeuw

H22. Renan en de natie als solidariteitsgemeenschap

H23. De staat aan banden: van Volkenbond tot Europese Unie

H24. 'Identity politics' en de natiestaat