این رمان برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ منتشر شد و اوضاع اجتماعی و سیاسی آن دوره را روایت می‌کند. این کتاب طنز گونه برخلاف کارهای دیگر جلال آل احمد در قالب یک داستان بلند بازگو شده و از زبان طنز برای برای بیان انتقادهای تند و شدید سیاسی استفاده می‌کند. نویسنده با شیوه بیانی تازه و نقادانه یک راست به اصل مطلب می‌پردازد و معضلات جامعه را مورد بررسی قرار می‌دهد. این شیوه از زبان جِدّ بسیار تاثیرگذارتر بوده و کمتر کسی را ناراحت می‌کند، همچنین نویسنده می‌تواند از موضع‌گیری و عکس العمل شدید در امان بماند. معضلات سیاسی و اجتماعی جامعه روزگار در داستان شرح داده می‌شود و نقش و عملکرد برخی قلم به دستان و روشنفکران جامعه نیز مورد انتقاد قرار می‌گیرد. بخشی از کتاب: «زندگی برای آدم بی فکر همیشه راحت است. خورد‌وخواب است. و رفتار بهایماما وقتی پای فکر به میان آمد، توی بهشت هم که باشی آسوده نیستی. مگر چرا آدم ابوالبشر از بهشت گریخت؟ برای این که عقل به کله اش آمد و چون و چراش شروع شد. خیال می‌کنید بار امانتی که کوه از تحملش گریخت و آدم قبولش کرد چه بود؟ آدم زندگی چهارپایی را توی بهشت گذاشت و رفت به دنیای پر از چون و چرای عقل و وظیفه، به دنیای پر از هول و هراس بشریت.»

در رمان، نشان داده می‌شود که چگونه برخی از قلندرها، قدرت و حمایت مردم را به دست می‌آورند و شهر را تصرف می‌کنند. اما پس از مدتی، نارضایتی و مخالفت‌های گروهی از جامعه شدت می‌گیرد و شهر، دوباره به فضایی پرتلاطم و ناآرام تبدیل می‌شود. دو کاتب یا میرزابنویس از شخصیت‌های اصلی این کتاب هستند و موضوعات سیاسی و اجتماعی میان آن‌ها بازگو می‌شود. آل احمد در کتاب نون والقلم، تلاش کرده تا به مخاطبین خود یادآوری کند، تعهد بر ارزش‌های انسانی بسیار مهم است و قبل از این که به تغییر دنیای پیرامون فکر کنند، باید در ابتدا به فکر تغییر خود باشند.